Ds. Johannes Venator

* Duisburg ca. 1569, † Nijmegen 2 september 1598

Beroepen naar Nijmegen op 26 september 1596.
Evenals zijn collega’s Lomannus en Neranus is Venator te Nijmegen gestorven aan de pest. De acta van de kerkenraad (ed. Janssen/Meeuwissen, 1996, nr. 266) melden hierover: “Secundo die Septembris post horam primam antemeridianno pie in Domino defunctus est D. Ioannes Venator Tuiscoburgensis, alter minister huius Ecclesiae, vir pius, doctus ac fidus; sepultus ad latus collegae. Dominus secum memoriam conservet in Ecclesia iustorum.”

Venator behoorde in theologisch opzicht tot de ‘middenstroming’ tussen rooms-katholiek en protestant: hij vond dat de rooms-katholieke kerk vernieuwing nodig had, maar achtte kerkscheuring een verkeerd middel. Hij wordt wel gezien als een van de wegbereiders van het remonstrantisme.

Zijn broer Adolphus Tectander Venator, predikant te Alkmaar, schreef een biografische notitie in het voorwoord van het postuum uitgegeven Enchiridion (zie onder):
‘Frater enim postea quam in Germania, et praesertim comitatu Nassovico, studiorum cursum absolvisset, vistitatisque Academiis, Wesaliae unicum annum scholae praefuisset, ab Ecclesia Dei in S’ Herenberg, oppido comitum Montanorum, ad ministerium vocatus, Arnemum venit, ubi in doctissimo Synedrio, post examen habitum, in vocatione sancta a reverendo eruditissimoque viro D. Iohanne Fontano confirmatus, membrum Synodi Geldricae reputatus, inque ea scribae munere nonnunquam functus est. Sexennio postea in eadem Ecclesia peracto, idque magna cum laude, vocationem a Neomagensibus ultro oblatam accepit, quo in ampliori Ecclesia plures Christo animas lucrifaceret. Ibidem cum sesquiannum feliciter docuisset, constanti in Deum fide in patriam coelestem migravit. Quem Naeranus collega paucos dies ante praecesserat, et Lomannus mox sequebatur: ita ut intra trium septimanarum spatium horrida pestis tria Ecclesiae lumina violenter extinxerit. … Vir juvenis, qui nondum trigesimum aetatis annum attigerat, et tamen Hebraice, Graece, Latine doctus, artium gnarus, philosophiae non expers, Theologiae imprimis peritus erat, quem non modo Nestoris annis, sed Mathusalemi seculis dignum, omnium calculi scripsissent. Non frustra tamen vixisse, nec iis annumerandum, quarum vox est: “Nos numerus sumus, et fruges consumere nati,” praesens opusculum testabitur. … Scripsit quidem et alia, et praesertim homilias, quarum apud alios suppressarum copiam nactus, si volet Deus, aeditionem earundem meditabor, ubi hoc operum ejus specimen vobis placere intellexero.’ [van deze uitgave van de preken is niets terechtgekomen].

Primaire literatuur
Johannes Venator, Enchiridion controversiarum praecipuarum nostri temporis circa religionem, Alkmaar: Jacob de Meester, 1605 [bezorgd door zijn broer Adolphus Tectander Venator]. Opm.: dit werk valt op doordat Venator behalve schriftuurlijke argumenten ook veel citaten uit kerkvaders en middeleeuwse theologische literatuur tégen de ‘pontificii’ (‘paapsen’) gebruikt; hij bestrijdt hen a.h.w. met hun eigen wapens. Vgl. hieronder de lijst van geciteerde auteurs.

Secundaire literatuur
J. Lindeboom, ‘Johannes Venator. Eene bijdrage tot de vroegste geschiedenis van het remonstrantisme’, Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis 4 (1905–1907), 13–25 [Opm.: Lindeboom meent ten onrechte dat Venator in 1592 naar Nijmegen beroepen werd].
 

**********
 

Index capitum quae in hoc Enchiridio tractantur

I De authoritate Sacrae Scripturae
II De lectione Sacrae Scripturae permittenda Laïcis
III De libris Canonicis et Apocryphis
IV De justificatione hominis coram Deo
V Renatorum opera non esse meritoria
VI Contra Indulgentias Pontificum
VII Christum morte sua non tantum peccatum originale, sed et caetera omnia delicta expiasse
VIII Afflictiones fidelium non esse poenas satisfactionis, sed castigationis et probationis
IX De libero arbitrio
X De certitudine salutis
XI De confessione auriculari
XII De statu defunctorum adversus Purgatorium
XIII De unico Ecclesiae capite
XIV De generali fine omnium sacramentorum adversus opus operatum
XV De re significata omnium sacramentorum
XVI De numero Sacramentorum Novi Testamenti
XVII Veteres mensae olim accubuisse, quando Eucharistiam celebrarunt
XVIII Veteres communi pane in sacra communione usos fuisse
XIX Olim tam Laïcos, quam verbi ministros symbola facta manu accepisse
XX Panem Eucharisticum non fuisse apud veteres asservatum et circumgestatum
XXI De communione sub utraque specie
XXII Coenam Domini commune esse fidelium convivium, contra Missas privatas
XXIII Panis et vini substantiam in coena non mutari
XXIV De vero sensu verborum Christi, quibus panem corpus suum appellavit
XXV Corpus Christi non ore, sed fide manducari
XXVI Impios corpus et sanguinem Domini non percipere
XXVII Palam impios a Coena arcendos esse. Pro Ecclesiastica disciplina
XXVIII De unico Christi sacrificio, adversus horrendam oblationem Missae
XXIX De praesentia Christi in terris
XXX De adoratione unius Dei contra invocationem Sanctorum
XXXI Imagines neque coli, neque in templis Christianorum ferri debere
XXXII Vota, quae cum Dei verbo pugnant, non esse servanda
XXXIII De Iejunio Christianorum, adversus hypocriticum delectum dierum et ciborum
XXXIV Contra abusum peregrini sermonis in Ecclesia