|
|
|
|
|
|
Het monumentale Königorgel is een van de absolute hoogtepunten in het interieur van de Stevenskerk. Het instrument behoort zelfs tot de grootste en belangrijkste orgels van Nederland. Het werd van 1773 tot 1776 gebouwd door de Keulse orgelbouwer Ludwig König (1717–1789). Het orgel telt drie manualen en een pedaal, 54 registers en zo’n 3600 pijpen. Lange tijd had de kas een donkerbruine kleur, maar bij de laatste restauratie is het oorspronkelijke strogeel weer hersteld. Het orgel is versierd met beeldhouwwerk van Johan Keerbergen (Rotterdam): o.a. musicerende vrouwen en engelen, en het stadswapen van Nijmegen. De kas is ontworpen en gemaakt door Jan van der Hart uit Amsterdam.
In de loop van de eeuwen vonden herhaaldelijk onderhoudswerkzaamheden aan het instrument plaats, die echter niet altijd even vakkundig werden uitgevoerd. Bij het bombardement van 1944 raakte het orgel ernstig beschadigd, toen de toren instortte en gedeeltelijk op de kerk viel, en bovendien de kas en veel pijpen door bomscherven geraakt werden. De omvangrijke restauratie was in 1974 gereed, waarna in 1996 en 1998 nog intonatiecorrecties plaatsvonden.
|
In de zomermaanden wordt het Königorgel bespeeld tijdens de wekelijkse concerten op dinsdagavond, georganiseerd door de Nijmeegse Orgelkring. In de periode van mei tot oktober klinkt het orgel ’s zondags in de kerkdiensten van het Oecumenisch Citypastoraat, en in de vesper op de eerste zaterdagmiddag van de maand (geen vesper in augustus). Ook tijdens de dagelijkse openstelling van de kerk door de Stevenskring is het regelmatig ‘live’ te horen. Onder de grote organisten die het Königorgel hebben bespeeld, is o.a. Albert Schweitzer.
|
Zie voor een uitgebreide beschrijving van het orgel en al zijn onderdelen (incl. foto’s en tekeningen), de bouwer, geschiedenis en restauratie het zeer informatieve boekje: Jos Steemers, De orgels van de Stevenskerk te Nijmegen, Nijmegen: Hervormde Stichting voor de Grote of St. Stevenskerk, 2002. Nog meer historische bronnen zijn gepubliceerd in J. van Biesbergen, Het König-orgel in de Stevenskerk te Nijmegen, Nijmegen 1990.
Van Ludwig König zijn weinig orgels bewaard gebleven. Naast het orgel in Nijmegen is er nog een Königorgel in Oudenbosch (1773) en in de Waalse Kerk in Arnhem (1777), alsmede gedeelten van orgels in Andernach (R.-K. kerk), Düsseldorf (St. Maximilian), Kempen (Paterskirche) en Keulen (Kartäuserkirche, oorspr. in Frechen).
| Rugpositief (RP) | Hoofdwerk (HW) | Bovenwerk (BW) | Pedaal (Ped) |
| Bourdon 16' | Prestant 16' | Quintadena 16' | Principaal 16' |
| Prestant 8' | Octaaf 8' | Coppel 8' (prest.) | Subbas 16' |
| Klein bourdon 8' | Roergedekt 8' | Wijdgedekt 8' | Violonbas 16' |
| Flûte traverse D 8' | Gemshoorn 8' | Viola da gamba 8' | Quintbas 12' |
| Octaaf 4' | Quintgedekt 6' | Octaaf 4' | Octaafbas 8' |
| Flûte à bec 4' | Octaaf 4' | Quintfluit 1 1/2' | Roerbas 8' |
| Quint 3' | Roerfluit 4' | Mixtuur 5 st. | Quint 6' |
| Klein octaaf 2' | Tertiaan 3 1/5' | Nasard 2 st. | Octaaf 4' |
| Flageolet 1' | Superoctaaf 2' | Cornet D 6 st. | Bombarde 16' |
| Mixtuur 6 st. | Fournituur 3 st. | Superoctaaf B 2' | Trompet 8' |
| Carillon D 3 st. | Mixtuur 6 st. | Carillon D 3 st. | Clairon 4' |
| Trompet 8' | Trompet B/D 16' | Trompet B 4' | Cornetbas 2' |
| Basson 8' | Trompet 8' | Hautbois D 8' | |
| Vox humana 8' | Vox angelica B 2' | ||
| Vox humana 8' | |||
| Echo D 8' | |||
Koppelingen: HW–RP, HW–BW, Pedaal–HW, Pedaal–RP, tremulanten RP en BW.
De vulstemmen zijn als volgt samengesteld:
| Fournituur HW | ||||||
| C: | 1 1/3 | 1 | 1/2 | |||
| c: | 2 | 1 1/3 | 2/3 | |||
| c1: | 2 2/3 | 2 | 1 | |||
| c2: | 5 1/3 | 4 | 2 | |||
| Mixtuur HW | ||||||
| C: | 1 | 2/3 | 1/2 | 2/5 | 1/3 | 1/4 |
| c: | 2 | 1 1/3 | 1 | 4/5 | 2/3 | 1/2 |
| c1: | 2 2/3 | 2 | 1 3/5 | 1 1/3 | 1 | 2/3 |
| c2: | 5 1/3 | 4 | 3 1/5 | 2 2/3 | 2 | 1 1/3 |
| Mixtuur RP | ||||||
| C: | 1 | 2/3 | 1/2 | 2/5 | 1/3 | 1/4 |
| c: | 1 1/3 | 1 | 4/5 | 2/3 | 1/2 | 1/2 |
| c1: | 2 | 1 1/3 | 1 | 4/5 | 2/3 | 2/3 |
| c2: | 4 | 2 2/3 | 2 | 1 3/5 | 1 | 1 |
| Carillon RP | ||||||
| c1: | 4 | 1 3/5 | 1/2 | |||
| Mixtuur BW | ||||||
| C: | 1 | 2/3 | 1/2 | 2/5 | 1/3 | |
| c: | 1 1/3 | 1 | 4/5 | 2/3 | 1/2 | |
| c1: | 2 | 1 1/3 | 1 | 4/5 | 2/3 | |
| c2: | 2 2/3 | 2 | 1 3/5 | 1 1/3 | 1 | |
| Nasard BW | ||||||
| C: | 2 2/3 | 2 | ||||
| Cornet BW | ||||||
| c1: | 8 | 5 1/3 | 3 1/5 | 2 2/3 | 2 | 1 3/5 |
| Carillon BW | ||||||
| c1: | 4 | 1 3/5 | 1 | |||
Toonhoogte a1 = 425 Hz
Temperatuur: evenredig zwevend
Omvang manuaal: C–f3
Omvang pedaal: C–d1
Windvoorziening: acht spaanbalgen met twee elektrische windmachines
Winddruk: 94 mm
- Beyen, P., Beschrijving van het nieuw en uitmuntend orgel in de St. Stephanus of Grote Kerk binnen Nymegen; benevens eene beknopte uitbeelding der gesteldheid van het nieuw orgel in de Walsche Kerk aldaar, Nijmegen: A. van Goor, [1782].
- Biesbergen, J. van, Het König-orgel in de Stevenskerk te Nijmegen. De familie König, orgelbouwers in de Rijnstreek, Nijmegen 1990.
- Biesbergen, J. van & J. Steemers, ‘De orgels in de Grote of Sint Stevenskerk te Nijmegen’, Het Orgel 91 (1995), 197–205 [i.h.b. 197–203].
- Gremmel, U., Die noch existierenden Instrumente der rheinischen Orgelbauerfamilie König, onuitgegeven dissertatie Musikhochschule Köln, 1986.
- Jongepier, J., ‘Het orgel in de St. Stevenskerk te Nijmegen’, Het Orgel 67 (1971), 170–180.
- Jongepier, J. (red.), Het historische orgel in Nederland. Deel 3: 1769–1790, Amsterdam: Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, 1999 [blz. 134–138].
- Kahmann, B., J. Langeveld & P.G. Molenaar, De orgels van de Stevenskerk te Nijmegen, Nijmegen: Nijmeegse Orgelkring, 1982.
- Lemmens, Michel & Jozef Mertens, ‘Christian-Ludwig König. Rijnlands orgelmaker in dienst van Alden en Nieuwen Biesen (1787–1788)’, Het Orgel 93 (1997), 26–38 [met literatuur].
- Martens, A., ‘Het König-orgel van de Stevenskerk’, Numaga 16 (1969), 318–333.
- Martens, A., ‘Het orgel van de Sint Stevenskerk te Nijmegen’, Het Orgel 66 (1970), 86–99.
- Orgelcommissie Nederlandse Hervormde Kerk, Rapport inzake het orgel in de Sint Stevenskerk in Nijmegen, z.pl. 1964.
- Schaap, G. & A. Reijmerink, ‘Het König-orgel binnenste buiten’, De Orgelvriend 37/10 (1995), 17–18, 23.
- Steemers, J., De orgels van de Stevenskerk te Nijmegen, Monografieën over de St. Stevenskerk 1, Nijmegen: Hervormde Stichting voor de Grote of St. Stevenskerk te Nijmegen, 2002 [blz. 6–25].
- Toom, T.W.F. den, De orgelmakers Witte. Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw, Heerenveen: Groen, 1997.
- Voigt, F.-J., ‘Die Werkstatt König und der Orgelbau in der Eifel’, in: F.W. Riedel (ed.), Beiträge zur Orgelgeschichte im ehemals kurrheinischen Reichskreis und seinen Nachfolgestaaten, Mainz: Verlag des bischöflichen Stuhles, 1992, 185–203.